این پژوهش با توجه به دیدگاههای ولی امر مسلمین حضرت آیت الله خامنه ای شاخصهای بسیج ایده آل را به دست می دهد . ابعاد اساسی این دیدگاه شامل اهداف ، وظایف اساسی ، سازمان ، نظام فکری بسیج است که یافته های حاصل ازنظرات مقام معظم رهبری بر این نکات تاکید دارد :

اهداف فرهنگی ، تربیتی بسیج مهمترین اهداف است ؛دفاع از جمهوری اسلامی ،مهمترین اهداف بسیج است مردمی کردن امنیت مهمترین شاخص اهداف امنیتی است ؛ بصیرت مهمترین عامل در نظام دفاعی همه جانبه جمهوری اسلامی به شمار می رود ؛ آگاهی مسلمانان مهمترین شاخص نظام دفاعی همه جانبه اسلام است ؛ نقش محوری در دفاع مقدس مهمترین دستاورد بسیج به شمار می آید ؛ روحیه یأس مهمترین آفت برای بسیج است ؛ کسب آمادگی مهمترین اصل از اصول بسیج است .

مقدمه

با نظر به جایگاه و اهمیت نقش آفرینی بسیج در جامعه و پذیرش این امر که مهم ترین قالب و شکلی که مردم پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت داوطلبانه در آن حضور یافته اند و با عضویت در آن در مقاطع حساس از ارزشهای اسلامی و انقلاب دفاع و حمایت کرده اند ، بسیج است ، به این فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص جایگاه بسیج باید توجه کرد : "بسیج یعنی متن مردم ، آن مردمی که می توان امید دفاع از انقلاب را از آنها داشت ."

از سوی دیگر بسیج به دلیل فراگیر و مردمی بودن و نقش حساس در تعاملات اجتماعی ، سیاسی ، نظامی و امنیتی ایفا کردن در کانون توجه قرار دارد؛ لذا سازمانهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و نظامی نیز که در تعامل با بسیج قرار دارند ، نیاز به شناخت کارکرد بسیج در ابعاد مختلف و به ویژه بعد مربوط به خود را دارند .

تلاش پژوهشگر در این پژوهش پاسخ به این سؤال است که بسیج از منظر مقام معظم رهبری در ابعاد اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی ، دفاعی ، امنیتی دارای چه کارکردها و وظایفی است ؟ به عبارت دیگر مجموعه کارکردهای بسیج را باید شناخت ، زیرا حضور سازمان یافته مردم به عنوان "بسیج" در صحنه های مختلف در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، کارکردهای متعددی را برای بسیج به همراه داشته است که باید شناخت منظمی از آنها به دست آورد .

به عنوان مثال از ابعاد مختلف بیان شده در بالا می توان به موضوع نظر کرد :

1) از بعد اجتماعی ، حضور جوانان و نوجوانان در تشکلهای مختلف بسیج دانش آموزی و دانشجویی ، برگزاری اردوهای مختلف توسط رده های مقاومت بسیج در سطح شهرستان ، استان یا کشور و یا خارج از کشور به بلوغ اجتماعی افراد جامعه ، آشنا کردن ایشان به آداب و رسوم اجتماعی دیگر فرهنگها و در نهایت به تربیت آداب اجتماعی ، وحدت جامعه و مشارکت اجتماعی مردم کمک بسیار مهم و مؤثری کرده است .

2) از بعد سیاسی نیزبسیج با ایفای نقش در انتخابات و تشویق و ترغیب مردم ، نیز بویژه جذب جوانان و نوجوانان بسیجی به مشارکت سیاسی از ابعاد داخلی و خارجی ، به بیداری سیاسی مردم کمک فراوانی کرده است.

3) از بعد فرهنگی با برگزاری دوره های مختلف آموزشی ، علمی و اعتقادی ، برگزاری مسابقات فرهنگی ، مراسم مذهبی و ملی در این عرصه نیز نقش آفرینی کرده است .

4) از بعد اقتصادی با ایجاد تعاونیهای مختلف و اجرای پروژه های مهم مانند واکسیناسیون فلج اطفال و تنظیم خانواده ، همیاری سازمان یافته مردم را به نظام و دولت نشان داده است .

5) از بعد دفاعی و امنیتی ، با انجام آموزش نظامی ، امدادی و برگزاری مانورهای مختلف و ایجاد پستهای ایست بازرسی و جمع آوری اخبار و رویدادها زمینه مشارکت وسیع مردمی و نیز ایجاد آرامش و رفاه جامعه را فراهم آورده است .

پژوهشگر با تأکید بر این نکته که افراد جامعه و قشرهای مختلف و صنفها که "عده و عده" بسیج را فراهم می آورند و با شرکت خود و نیز کمکهای مادی و معنویشان بسیج را هویت عینی می بخشند ، محتاج انگیزه و شور و اشتیاق لازم اند . این انگیزه نیز ناشی از شناخت نقش ایشان در بسیج وپایگاه اجتماعی کسب شده? ناشی از آن است . بنابراین لازمه? حضور افراد و گروههای انسانی داوطلب عضویت در بسیج و همچنین تداوم حضور اعضا مستلزم شناخت همه جانبه از این پدیده اجتماعی است .

پژوهشگر در این بررسی ، موضوع بسیج ، کارکردهای مختلف آن و نیز اهداف اصول بسیج را از دیدگاه مقام معظم رهبری مورد توجه قرارداده است ، از حوزه های مختلف جامعه شناسی سیاسی ، جامعه شناسی انقلاب و نیروهای نظامی برای ترسیم تئوریک مجموعه کارکردهای بسیج استفاده می کند . همچنین نتایج این پژوهش می تواند کمک مؤثری به شناخت جامعه از بسیج بکند زیرا مسؤلان با درک واحد و مشابه از این موضوع ، می توانند راه تحقق ارتش بیست میلیونی را هموار کنند ؛ زیرا بسیج با داشتن کارکردهای متناسب با نیازهای جامعه ، انقلاب و جوانان است که می تواند به نقش آفرینی و پویایی خود در حفظ و حراست از انقلاب اسلامی ، دستاوردهای آن و گسترش آنها ادامه دهد و نقش منحصر بفردی همانند دوران نورانی دفاع مقدس داشته باشد .

پژوهشگر در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده کرده است جامعه آماری محقق ـ با توجه به موضوع اصلی این تحقیق که بررسی و تحلیل بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری است ـ مجموعه سخنرانیها ، پیامها و نامه های ایشان از زمان ولایت امری ، پانزدهم خردادماه سال شصت و هشت تا بیستم مردادماه ???? در کتابهای حدیث ولایت ، زمزم ولایت ، سپاه از دیدگاه مقام معظم رهبری ، راهبردهای ولایت ، نور ولایت ، رسالت دانشجوی مسلمان در شرایط فعلی انقلاب ، بحران ?? ، دوازدهمین مجمع سراسری فرماندهان سپاه و روزنامه های جمهوری اسلامی ، کیهان و اطلاعات را در بر می گیرد .

پژوهشگر بر این نکته نیز تاکید می کند که به دو دلیل از نمونه گیری اجتناب کرده است :

* در برخی از اسناد ممکن است مطالب مربوط به موضوع تحقیق بسیار اندک باشد ، یا در برخی از کتابها به موضوع هیچ اشاره ای نشده باشد و در برخی از اسناد مورد نظر نیز مقوله های مورد پژوهش فراوان باشد ، در نتیجه در صورت نمونه گیری توزیع موضوع تحقیق به تناسب در نمونه وجود نخواهد داشت .

* مطالب کتابها و اسناد مورد نظر درباره موضوعات ، مختلفی است لذا ممکن است اسنادی که در نمونه مورد بررسی باقی می ماند ، حاوی ابعاد مختلف موضوع پژوهش نباشد .

* پژوهشگر در این پژوهش دستیابی به هدفهای ذیل را در نظر داشته است :

ـ اهمیت بسیج

ـ اهداف بسیج

ـ اصول حاکم بر بسیج

ـ بسیج همه جانبه

ـ فرهنگ و تفکر بسیج

ـ کارکردهای بسیج

ـ نقش سازمانها و مسئولان نظام در قبال بسیج

ـ آفات بسیج

* همچنین برای دستیابی به هدفهای بالا پژوهشگر ، تحقیق خود را براساس این فرضیات قرار می دهد :

ـ هدف فرهنگی و تربیتی از مهمترین هدفهای بسیج است ؛

ـ حفاظت از نظام جمهوری اسلام مهمترین هدفهای دفاعی بسیج است ؛

ـ مبارزه فکری و اعتقادی مهمترین شاخص هدف فرهنگی و تربیتی بسیج است ؛

ـ مردمی کردن امنیت برترین شاخص هدف امنیتی بسیج است ؛

ـ مردمی بودن از اصلی ترین اصول حاکم بر بسیج به شمار می آید .

ـ بصیرت و آگاهی مسلمانان برترین شاخص تفکر بسیجی است ؛

ـ آگاهی مسلمانان برترین عنصر نظام دفاعی همه جانبه جهان اسلام است ؛

ـ کارکرد بسیج در دوران دفاع مقدس از مهمترین دستاوردهای بسیج است ؛

ـ کم رنگ شدن ارزشها از مهمترین آفات بسیج است ؛

ـ سپاه در مجموعه نظام جمهوری اسلامی بیشترین مسئولیت را در قبال بسیج داشته باشد .

محقق با توجه به مطالعه مقدماتی ، ادبیات موجود و بررسی آثار مقام معظم رهبری شاخصهای بسیج آرمانی را با نظر به بینش حضرت آیت الله خامنه ای به شرح ذیل ترسیم می کند :

1) هدف :

حراست از اصل انقلاب ، هویت انقلاب و دستاوردهای انقلاب .

2) وظایف اساسی بسیج :

الف) ایجاد آمادگی همه جانبه فکری ، روحی و جسمی در جوانان ؛

ب) پاسخ به نیازهای اساسی انقلاب ؛

ج) رفع خطرها و تهدیدها علیه انقلاب اسلامی ؛

د) پاسخ سازنده به حس هیجان طلبی جوانان ؛

ه) جذب بالاترین نسبت جوانان و نوجوانان به بسیج ؛

و) پیشگامی در میدان سازندگی و خدمات دهی به مردم ؛

ز) مردمی کردن امنیت و دفاع ؛

ح) فضا سازی فرهنگی در جامعه به منظور تقویت ارزشهای اسلامی و انقلابی ؛

ط) توسعه و عمق بخشیدن به آگاهیهای سیاسی و اجتماعی جوانان ؛

ی) توسعه تفکر بسیجی در جامعه .

3) ساختار و سازمان

بسیج از نظر ساختار و سازماندهی باید دارای ویژگیهای ذیل باشد :

الف) آموزشهای کافی را بدست آورد ؛

ب) پاسخگوی حس هیجان طلبی جوانان باشد ؛

ت) هیجان طلبی جوانان را در راه سازنده و ایمانی کشور به کار گیرد ؛

ث) آماده حضور در هر میدان و عرصه? مورد در خواست نظام باشد ؛

ج) برای تقویت سازماندهی آموزشهای لازم را کسب کند ؛

چ) برای اداره نظام اسلامی ، نیروی انسانی تربیت کند ؛

ح) هر بسیجی باید نقطه حضور ، سلاح و فرمانده خود را در هر لحظه بشناسد ؛

خ) مردم کشور دو زیست باشند ، یک زیست اشتغال روزمره? ایاشن و زیست دیگر بسیجی بوده است ؛

س) بسیج برای دفاع از انقلاب و دستاوردهای آن باید به نسبت توطئه های دشمن از سازماندهی مناسب در هر قشر برخوردار باشد ؛

ش) در مسئولیتها و فرماندهی بسیج در سلسله مراتب مختلف ، باید از افراد هوشمند ، دانا و قدرتمند استفاده کرد ؛

ز) شرط موفقیت بسیج داشتن انضباط و احترام کامل به قوانین و مقررات است ؛

ر) برای ایجاد چتر امنیتی در جامعه و مردمی کردن امنیت باید با سازماندهی مناسب ، شاخکهای اطلاعاتی مطمئن ایجاد کرد ؛

4) نظام فکری و اعتقادی بسیج

الف) اساس بسیج در نظام جمهوری اسلامی بر آگاهی است ،

ب) باید برای توسعه آگاهی و بصیرت در بسیج ، برنامه ریزی کرد ؛

ت) ارتباط با روحانیت اصیل ، شرط لازم است ؛

س) باید در بسیج ، مساله شناسی کرد و به ابهامات و تردیدها پاسخ گفت ؛

ش) فعالیت فرهنگی صحیح را باید بعد از ایجاد فضای تحرک و هیجان انجام داد ؛

ج) در کار فرهنگی و تربیتی باید از افراد هوشیار ، دانا ، با آمادگی کامل ، آشنا به نوع ارتباط گیری استفاده کرد ؛

چ) باید الگوسازی کرد و بسیجی بودن در جامعه یک افتخار باشد . همچنان که امام خمینی ( ره ) و مقام معظم رهبری به بسیجی بودن خود مفتخر بودند ؛

ح) بسیج و بسیجی باید دائماً دارای تحلیل درستی از مسایل اساسی انقلاب و کشور باشد تا بتواند از آن حفاظت کند ؛

خ) تفکر بسیجی همان اسلام ناب محمدی(ص)است که امام(ره)منادی آن بود ؛

د) بسیجی باید بداند علی (ع) نمونه کامل یک بسیجی است ؛

ر) بسیجی باید احساس خدمتگزاری نسبت به اسلام و مردم داشته باشد ؛

ز) عشق به ولایت مطلقه فقیه به عنوان جانشین امام زمان ( عج ) و فرمانبرداری عاشقانه از منویات رهبری باید در بسیجی وجود داشته باشد .

پژوهشگر پس از جمع آوری اطلاعات و مطالعه و بررسی آنها یافته های پژوهش را درقالب نتایج ذیل ارائه می دهد .

نتایج به دست آمده نشان می دهد ، که هدفهای فرهنگی و تربیتی بسیج مهمترین هدفهای بسیج به شمار می آید ، به طوری که 55/5 درصد کل مضامین مطرح شده توسطه حضرت آیت الله خامنه ای درباره بسیج را در بر می گیرد .

نتایج به دست آمده نشان می دهد ، که دفاع از جمهوری اسلامی مهمترین هدفهای دفاعی بسیج به شمار می آید ، به طوری که حدود 35 درصد کل مضامین مطرح شده توسط ایشان درباره بسیج را در بر می گیرد .

نتایج نشان می دهد از اهدف تربیتی و فرهنگی بسیج ،"روحیه دفاع و استقامت" با بیش از 20 درصد ، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است .

نتایج به دست آمده نشان می دهد ، شاخص "کسب آمادگی" با احتساب 26 درصد فراوانیها ، مهمترین اصل از اصول بسیج از دیدگاه معظم له می باشد.

نتایج به دست آمده نشان می دهد "مردمی کردن امنیت" با کسب 41 درصد از فراوانیها ، مهمترین شاخص هدفهای امنیتی بسیج است .

نتایج به دست آمده نشان می دهد شاخص "بصیرت و آگاهی" با کسب 40/6 درصد فراوانیها ، مهمترین عامل در نظام دفاعی همه جانبه جمهوری اسلامی به شمار می رود .

نتایج به دست آمده نشان می دهد "آگاهی مسلمین" با کسب 27/5 درصد از فراوانیها ، مهمترین شاخص نظام دفاعی همه جانبه اسلام است .

نتایج به دست آمده نشان می دهد ، "بصیرت و آگاهی" با کسب 13/2 درصد فراوانیها ، مهمترین شاخص تفکر بسیجی در دیدگاه ایشان است.

نتایج به دست آمده نشان می دهد که شاخص "نقش محوری در دفاع مقدس " با کسب 37/9 درصد فراوانیها ، مهمترین دستاورد بسیج است.

نتایج به دست آمده نشان می دهد روحیه یاس و ناامیدی با کسب 7/18 درصد فراوانیها مهمترین آفت برای بسیج و بسیجیان قلمداد می شود .

در نهایت پژوهشگر پیشنهاد می کند در بررسی و تحلیل بسیج مردمی از دیدگاه مقام معظم رهبری بهتر است که کلیه آثار ایشان مورد بررسی قرار گیرد .

همچنین بعد از شناخت ابعاد مختلف از دیدگاه مقام معظم رهبری و تهیه یک نمونه آرمانی از آن ، بهتر است عملکرد بسیج را با استفاده از آمار و اطلاعات با نمونه آرمانی آن مقایسه کرد تا نقاط افتراق و انحراف آنها با ذکر دلایل مشخص شود .

در مرحله بعد پژوهشگر تاکید می کند نقش هر یک از گروههای اجتماعی در بسیج حائز اهمیت است ، لذا بررسی هر یک از گروههای اجتماعی و تعامل آنها با بسیج قابل مطالعه است .

در ضمن پژوهشگر معتقد است ، با توجه به شرایط زمانی و مکانی انقلاب اسلامی ، بررسی کمی و کیفی عرصه های حضور بسیج در رابطه با هر یک از اقشار ضروری به نظر می رسد .

با توجه به دیدگاه مقام معظم رهبری ، بررسی راههای افزایش سیصد تا پانصد درصدی قدرت جذب و اداره بسیج از جمله پژوهشهای لازم برای بسیج است .

 منبع:سایت آفتاب